در این میان بارنامه به عنوان مهمترین سند حمل و نقل، نقش اساسی ایفا می‌کند، به طوری که امکان انتقال کالا به دیگری بر اساس بارنامه وجود دارد. در اصل بارنامه سندی است که ارتباط قانونی بین فرستنده کالا و گیرنده همان کالا را برقرار می‌کند و به علاوه سندی است که موجب نقل مالکیت کالا می‌گردد و به موجب این سند، مالکیت کالای مندرج در بارنامه از شخصی به شخص دیگر منتقل می‌شود.
از دیدگاه حقوقی با توجه به مقررات بین المللی، بارنامه سندی تعهد آور شناخته شده و نمایانگر وجود قراردادی (رسمی یا حرفه‌ای) بین فرستنده کالا و حمل کننده آن برای حمل کالای مندرج در بارنامه می‌باشد.
همانگونه که بیان شد بارنامه سندی است که به امضا حمل کننده رسیده و یا از طرف او امضاءشده و بیانگر آن است که کالا دریافت یا بارگیری شده و به موجب این سند حمل کننده متعهد است که کالایی را که تحویل گرفته در قبال ارائه بارنامه، به گیرنده‌ای معلوم یا به حواله کرد و یا به شخصی که بارنامه را در دست دارد تحویل نماید. بارنامه کاملترین سند حمل است و شرایط و مفاد آن قبول جهانی یافته و وجهه قانونی دارد. در باربری دریایی نیز بارنامه یکی از اقلام اساسی و ضروری حمل و نقل محسوب می‌شود.
اهمیت بارنامه در حمل و نقل
قبلاً اشاره کردیم که بارنامه یک سند رسمی و قانونی است. این جمله بدین معناست که در صورت بروز مشکل در حین جابه‌جایی، صاحب محموله می‌تواند با توجه به اطلاعات ثبت شده در بارنامه اقدامات لازم را جهت پیگیری و شکایت از شرکت باربری به عمل آورد. از جمله مواردی که دلیل بر اهمیت بارنامه در انواع حمل و نقل هستند می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- سند مالکیت: بارنامه دقیقا مشخص می‌کند که صاحب محموله حمل شده کیست و در صورت بروز مشکل می‌تواند به شناسایی صاحب محموله کمک کند.
- توانایی پیگیری قانونی: بارنامه به عنوان یک سند قانونی به صاحب محموله اجازه می‌دهد در صورت آسیب رساندن به محموله یا سرقت آن دعوی و پیگیری قانونی کند و خسارت خود را جبران نماید.
- علامت گذاری و دریافت کالا: بارنامه در واقع دریافت کالای ارسالی از مبدا به مقصد است.
قوانین و مقررات بارنامه
قوانین و مقررات بارنامه به عنوان یکی از مهمترین قوانین در حمل و نقل کالاها شناخته می‌شود. این قوانین شامل موارد زیر می‌شود:
- قوانین بین‌المللی: در حمل و نقل بین‌المللی کالاها، بارنامه باید با قوانین بین‌المللی هماهنگ باشد. در این قسمت، قوانین اتحادیه بین‌المللی حمل و نقل جاده‌ای، اتحادیه بین‌المللی حمل و نقل هوایی، اتحادیه بین‌المللی حمل و نقل دریایی و … مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- قوانین داخلی: در حمل و نقل داخلی کالاها، بارنامه باید با قوانین داخلی هماهنگ باشد. در این قسمت، قوانین کشوری که حمل و نقل انجام می‌شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- نحوه تنظیم بارنامه: برای تنظیم بارنامه، باید از فرم‌های استاندارد استفاده کرد. در بعضی موارد، برای تنظیم بارنامه، باید از فرم‌های خاص استفاده کرد.
- محتوای بارنامه: در بارنامه باید اطلاعات دقیق و کاملی درباره بار و محموله‌ای که حمل می‌شود، ذکر شود. این اطلاعات شامل نام و آدرس صاحب بار، نام و آدرس حامل، نوع بار، تعداد و وزن بسته‌ها، مبدأ و مقصد حمل و نقل، تاریخ و ساعت بارگیری و تحویل بار و … می‌شود.
- امضای بارنامه: در پایان تنظیم بارنامه، باید از طرف صاحب بار و حامل، بر روی بارنامه امضا گرفته شود. این امضا به عنوان تأیید قرارداد حمل و نقل کالاها شناخته می‌شود.
- حفاظت از بارنامه: بارنامه باید به صورت محرمانه نگهداری شود و هیچ کسی به آن دسترسی نداشته باشد. همچنین، باید از امکان تقلب در بارنامه جلوگیری شود
ویژگی های بارنامه بین المللی
بارنامه به عنوان یک سند حمل دربردارنده مفاد و مفاهیمی می‌باشد که اهمیت بسیاری داشته و باید مورد توجه طرفین قرار بگیرد، از جمله ویژگی های اساسی بارنامه بدین گونه است که:
- آن را به منزله یا مبین قرارداد حمل می‌دانند که بر اساس مندرجات آن تکالیف فی‌مابین حمل کننده و دارنده بارنامه را مثلا در مواردی که کالا تلف یا کسر شود و یا دچار خسارت گردد، مشخص می‌سازد.
- بارنامه رسیدی است که در ازاء کالایی که در ید اختیار متصدی حمل است، قرار می‌گیرد و دال بر مالکیت یا حق تصرف کالاست. لازم به ذکر است این ویژگی بارنامه را به دودسته قابل معامله و غیر قابل معامله تقسیم می‌کند.
- مندرجات بارنامه حاکی از توافق نسبت به کرایه حمل است و این که کرایه حمل پیشاپیش پرداخت شده یا باید از گیرنده کالا وصول شود که در حالت اخیر با عنوان (Collect Freight ) یا کرایه در مقصد، مبلغ کرایه تعیین و در بارنامه درج می‌گردد. نکته مهم آن است که متصدی حمل یا نماینده او بایستی به هنگام مبادله بارنامه با ترخیصیه (سند واگذاری کال) در احراز هویت گیرنده دقت نماید.
- بارنامه ثابت می‌کند که فرستنده کالایی را به متصدی حمل تسلیم کرده است. در این حالت بارنامه به منزله رسید دریافت کالاست. پس از صدور بارنامه اگر متصدی حمل خلاف مندرجات آن ادعائی داشته باشد، پذیرفته نمی‌شود، زیرا صدور بارنامه بر تحویل کالا از جانب فرستنده باهمان کیفیت بیان شده در بارنامه گواه است.
- بارنامه دلیل مالکیت محسوب شده و سندی قابل معامله و قابل ظهرنویسی است و معمولا به حواله کرد صادر می‌شود ولی می‌توان به نام حامل نیزآنها را صادر نمود.
- بارنامه باید بدون قید و شرط باشد، مگر آنکه بین طرفین به صورت دیگری توافق شده باشد.